Từ giải pháp đến hành động cụ thể: Kiến tạo tương lai số Việt Nam

Ở bài viết trước, chúng ta đã cùng nhau nhìn thẳng vào những “nút thắt” đang kìm hãm sự phát triển của chuỗi cung ứng phần mềm tại Việt Nam: từ sự phụ thuộc vào công nghệ ngoại, thiếu liên kết giữa các doanh nghiệp, đến những khoảng trống về chuẩn hóa quy trình và chất lượng nhân lực. Để tháo gỡ những rào cản này và tiến tới tự chủ, việc chuẩn hóa quy trình và tự động hóa không chỉ là một giải pháp, mà là một nền tảng chiến lược không thể thiếu.

Đây là hai trụ cột cốt lõi giúp doanh nghiệp phần mềm Việt Nam:

• Cải thiện năng suất phát triển: Tối ưu hóa quy trình giúp giảm lãng phí, tăng tốc độ hoàn thành dự án.
• Kiểm soát chất lượng đầu ra: Đảm bảo sản phẩm đạt tiêu chuẩn cao, giảm thiểu lỗi và chi phí bảo trì.
• Dễ dàng tích hợp vào chuỗi cung ứng toàn cầu: Quy trình chuẩn hóa là "ngôn ngữ chung" giúp doanh nghiệp Việt Nam hợp tác hiệu quả với các đối tác quốc tế.

Tuy nhiên, từ lý thuyết đến thực tiễn là một hành trình đầy thử thách. Bài viết này sẽ đi sâu phân tích lý do tại sao chuẩn hóa và tự động hóa lại quan trọng đến vậy, đồng thời phác thảo lộ trình cụ thể để doanh nghiệp và ngành phần mềm Việt Nam có thể thực hiện thành công.

Vì sao cần chuẩn hóa quy trình phát triển phần mềm? Nền tảng của sự bền vững

Trong một ngành công nghiệp năng động như phần mềm, nơi sự thay đổi diễn ra liên tục, việc duy trì sự nhất quán và chất lượng là một thách thức lớn. Chuẩn hóa quy trình phát triển phần mềm chính là lời giải cho bài toán này, mang lại những lợi ích chiến lược vượt trội.

1. Giảm thiểu rủi ro khi mở rộng quy mô

Khi một đội ngũ phát triển phần mềm còn nhỏ, các quy trình có thể linh hoạt và ít cần đến sự chính thức hóa. Tuy nhiên, khi quy mô tăng lên, sự thiếu nhất quán về quy trình sẽ dẫn đến những hệ lụy nghiêm trọng, tạo ra "nợ kỹ thuật" và kìm hãm sự phát triển:

• Mã nguồn rối rắm, khó bảo trì: Thiếu các quy tắc mã hóa (coding convention) và cấu trúc dự án thống nhất khiến việc đọc, hiểu và bảo trì mã nguồn trở nên phức tạp. Điều này không chỉ làm tăng thời gian và chi phí sửa lỗi mà còn cản trở việc tích hợp các tính năng mới.
• Giao tiếp kém hiệu quả, chậm trễ trong phối hợp: Khi mỗi nhóm hoặc cá nhân làm việc theo một cách riêng, việc phối hợp giữa các bộ phận (phát triển, kiểm thử, vận hành) trở nên rời rạc. Điều này dẫn đến hiểu lầm, chậm trễ trong chu kỳ phát triển và giảm hiệu quả tổng thể của dự án.
• Khó kiểm soát chất lượng ở quy mô lớn: Quy trình không rõ ràng khiến việc theo dõi và đánh giá chất lượng sản phẩm trở nên mơ hồ, đặc biệt khi dự án có nhiều thành phần và đội ngũ lớn. Điều này làm tăng rủi ro sản phẩm cuối cùng không đạt tiêu chuẩn quốc tế, ảnh hưởng đến uy tín và khả năng cạnh tranh.

2. Dễ dàng đo lường, cải tiến và nhân rộng

Chuẩn hóa quy trình không chỉ giúp giảm thiểu rủi ro mà còn tạo ra một khuôn khổ vững chắc cho sự phát triển và cải tiến liên tục:

• Đo lường tiến độ và hiệu quả chính xác: Quy trình chuẩn hóa cung cấp các điểm mốc và chỉ số rõ ràng (KPIs) để đo lường hiệu suất, từ đó đánh giá được năng suất của đội ngũ và dự án. Điều này cho phép quản lý đưa ra các quyết định dựa trên dữ liệu, thay vì cảm tính.
• Tìm ra điểm nghẽn và tối ưu hóa: Khi có dữ liệu đo lường, doanh nghiệp dễ dàng xác định được những khâu nào đang gây chậm trễ hoặc phát sinh vấn đề. Từ đó, có thể đưa ra các giải pháp cải tiến kịp thời, tối ưu hóa luồng công việc và nâng cao hiệu suất tổng thể.
• Đào tạo và nhân rộng nhanh chóng: Quy trình được tài liệu hóa và chuẩn hóa giúp nhân viên mới nhanh chóng nắm bắt cách thức làm việc, giảm thời gian hòa nhập và tăng năng suất ngay từ đầu. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh ngành IT Việt Nam đang đối mặt với sự thiếu hụt nhân lực và cần nhanh chóng đào tạo đội ngũ mới để đáp ứng nhu cầu thị trường.

Các bước chuẩn hóa chuỗi phát triển phần mềm: Lộ trình chi tiết

Để chuẩn hóa chuỗi phát triển phần mềm, doanh nghiệp cần thực hiện một cách có hệ thống qua các bước sau:

Bước 1: Xác định và mô hình hóa quy trình hiện tại

Đây là bước đầu tiên và quan trọng nhất, giúp doanh nghiệp có cái nhìn toàn diện về hiện trạng.

• Vẽ sơ đồ các giai đoạn chính: Bắt đầu bằng việc phác thảo các giai đoạn cốt lõi của chu trình phát triển phần mềm: Phân tích yêu cầu, Thiết kế, Lập trình, Kiểm thử, Triển khai và Bảo trì. Điều này giúp hình dung toàn bộ luồng công việc.
• Đánh giá mức độ chính thức hóa: Xác định xem các quy trình hiện tại có được ghi chép, tuân thủ một cách có hệ thống (formalized) hay chỉ là các hoạt động tự phát, không có tài liệu rõ ràng (ad-hoc). Việc này giúp nhận diện những "lỗ hổng" cần được chuẩn hóa.

Bước 2: Lựa chọn và áp dụng mô hình quản lý phù hợp

Việc lựa chọn mô hình quản lý phù hợp là yếu tố then chốt để tối ưu hóa quy trình và văn hóa làm việc.

• Agile/Scrum cho đội linh hoạt, phát triển liên tục: Các phương pháp Agile như Scrum, Kanban và Extreme Programming (XP) đã được hơn 70% các công ty IT Việt Nam áp dụng. Agile phù hợp với các dự án có yêu cầu thay đổi thường xuyên, cần phản hồi nhanh chóng từ khách hàng. Scrum, với các "sprint" ngắn và các buổi họp định kỳ, giúp đội ngũ linh hoạt thích ứng và liên tục cải tiến.
• Kanban nếu quy mô nhỏ, yêu cầu thay đổi nhanh: Kanban tập trung vào việc tối ưu hóa luồng công việc, giảm thiểu công việc dở dang (Work In Progress - WIP) và trực quan hóa quy trình, phù hợp với các nhóm nhỏ hoặc dự án cần sự thay đổi nhanh chóng.
• DevOps nếu yêu cầu khắt khe về tự động hóa và triển khai liên tục: DevOps là sự kết hợp giữa phát triển (Dev) và vận hành (Ops) nhằm tự động hóa và tối ưu hóa toàn bộ chu trình phát triển phần mềm, từ mã hóa đến triển khai. Thị trường DevOps tại Việt Nam đang tăng trưởng nhanh chóng, với giá trị ước tính đạt 800.81 triệu USD vào năm 2024 và dự kiến sẽ tăng lên 2.825,43 triệu USD vào năm 2030, với tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) là 23.2%. Mặc dù nhiều doanh nghiệp đã khởi động các chương trình chuyển đổi số (hơn 70% tính đến năm 2024) , thách thức lớn nằm ở "thay đổi văn hóa" và "tính ngại rủi ro" trong văn hóa doanh nghiệp Việt Nam, vì DevOps khuyến khích thử nghiệm và chấp nhận thất bại như một phương tiện để học hỏi và cải tiến.  

Bước 3: Thiết lập chuẩn mã hóa và kiểm thử

Chất lượng mã nguồn và quy trình kiểm thử là nền tảng của sản phẩm chất lượng cao và bền vững.

• Áp dụng Coding Convention thống nhất: Đảm bảo tất cả mã nguồn được viết theo một bộ quy tắc chung về định dạng, đặt tên, cấu trúc. Điều này giúp mã nguồn dễ đọc, dễ hiểu, dễ bảo trì và giảm thiểu lỗi do sự thiếu nhất quán.
• Tích hợp kiểm thử đơn vị (unit test), kiểm thử tích hợp (integration test): Kiểm thử đơn vị giúp phát hiện lỗi sớm ở cấp độ nhỏ nhất của mã nguồn, trong khi kiểm thử tích hợp đảm bảo các thành phần hoạt động tốt khi kết hợp với nhau. Các công cụ như JUnit được khuyến nghị cho kiểm thử đơn vị. Việc tích hợp kiểm thử tự động vào quy trình phát triển là rất quan trọng để đạt được tỷ lệ lỗi thấp (dưới 1%) và nâng cao chất lượng sản phẩm.  

Tự động hóa: Đòn bẩy tăng tốc và nâng cao chất lượng

Chuẩn hóa là bước đầu tiên để tạo ra một quy trình rõ ràng, nhưng tự động hóa mới là đòn bẩy thực sự giúp giảm thời gian, giảm lỗi và mở rộng dễ dàng. Tự động hóa kiểm thử đóng vai trò then chốt trong các quy trình Tích hợp Liên tục/Triển khai Liên tục (CI/CD) bằng cách đảm bảo xác thực nhanh chóng và đáng tin cậy các thay đổi mã nguồn. Hiện tại, 55.7% các công ty (trong đó có các công ty Việt Nam tham gia khảo sát) đã sử dụng AI trong kiểm thử tự động và gỡ lỗi.

1. CI/CD: Cỗ máy trung tâm của chuỗi cung ứng phần mềm hiện đại

Continuous Integration (CI) và Continuous Delivery/Deployment (CD) là xương sống của phát triển phần mềm hiện đại, giúp tự động hóa và tối ưu hóa toàn bộ chu trình.

• Continuous Integration (CI): Mỗi lần mã nguồn được commit vào kho lưu trữ, hệ thống sẽ tự động build (biên dịch) và chạy các bài kiểm thử tự động (unit test, integration test) để phát hiện lỗi sớm nhất có thể. Điều này giúp giảm thiểu rủi ro tích lũy lỗi và đảm bảo tính ổn định của mã nguồn.
• Continuous Delivery/Deployment (CD): Sau khi CI thành công, phần mềm sẽ được tự động triển khai lên môi trường staging (thử nghiệm) hoặc production (môi trường thực tế), giúp rút ngắn thời gian đưa sản phẩm ra thị trường.

💡 Lợi ích vượt trội của CI/CD:

• Phát hiện lỗi sớm: Giảm chi phí và thời gian sửa lỗi khi chúng được tìm thấy ngay sau khi mã được viết, thay vì để đến giai đoạn cuối.
• Rút ngắn chu kỳ phát hành: Cho phép các bản cập nhật và tính năng mới được đưa đến người dùng nhanh chóng và thường xuyên hơn, tăng khả năng cạnh tranh.
• Giảm phụ thuộc vào con người: Tự động hóa các tác vụ lặp đi lặp lại, giải phóng thời gian cho đội ngũ tập trung vào các công việc có giá trị cao hơn, như đổi mới và giải quyết vấn đề phức tạp.

Ngay cả các nền tảng "Make in Vietnam" như EzyPlatform của Young Monkeys, một nền tảng mã nguồn mở được thiết kế để nhanh chóng tạo ra các trang web, ứng dụng và trò chơi mạnh mẽ và không giới hạn , cũng có thể và nên tận dụng CI/CD để tối ưu hóa quy trình phát triển và triển khai. EzyPlatform cung cấp giao diện quản trị thân thiện, hỗ trợ plugin và theme, cùng các công cụ và thư viện để xây dựng plugin và theme riêng. Việc tích hợp CI/CD giúp đảm bảo chất lượng và tốc độ phát triển cho các sản phẩm được xây dựng trên EzyPlatform, đồng thời khuyến khích cộng đồng đóng góp mã nguồn một cách hiệu quả hơn, hướng tới mục tiêu 100.000 plugin vào năm 2030.  

2. Công cụ phổ biến cho tự động hóa

Việc lựa chọn công cụ phù hợp là rất quan trọng để triển khai tự động hóa hiệu quả. Các công ty Việt Nam đã và đang sử dụng nhiều công cụ phổ biến trong DevOps và tự động hóa.

Mục tiêu	Công cụ gợi ý	Mô tả và ứng dụng tại Việt Nam
CI/CD	GitLab CI, Jenkins, GitHub Actions	Các công ty như Saigon Technology đã xây dựng các pipeline CI/CD. Jenkins là một công cụ CI/CD mã nguồn mở phổ biến, có thể tích hợp với nhiều công cụ khác để tự động hóa quy trình phát triển phần mềm. GitLab CI và GitHub Actions cũng là những lựa chọn mạnh mẽ, tích hợp trực tiếp với hệ thống quản lý mã nguồn.
Kiểm thử tự động	Selenium, Cypress, JUnit	Selenium và Cypress được sử dụng rộng rãi cho kiểm thử giao diện người dùng (UI testing), trong khi JUnit phổ biến cho kiểm thử đơn vị (unit testing) trong Java. Việc tích hợp kiểm thử tự động giúp giảm thời gian kiểm thử và tăng độ chính xác.
Quản lý mã nguồn	Git, GitLab, GitHub	Git là hệ thống quản lý phiên bản phân tán tiêu chuẩn. GitHub và GitLab là các nền tảng lưu trữ mã nguồn phổ biến, hỗ trợ cộng tác và quản lý dự án. Việt Nam là một trong những quốc gia có tốc độ đóng góp vào GitHub phát triển nhanh nhất ở châu Á.
Giám sát và quản lý lỗi	Sentry, Prometheus, Grafana, Nagios	Các công cụ này giúp theo dõi hiệu suất ứng dụng, phát hiện lỗi và cảnh báo kịp thời. Nagios là một công cụ giám sát mã nguồn mở miễn phí, giúp theo dõi hạ tầng, giải quyết vấn đề và báo cáo.

Một số thách thức khi triển khai và cách vượt qua

Mặc dù lợi ích của chuẩn hóa và tự động hóa là rõ ràng, việc triển khai không phải lúc nào cũng dễ dàng. Các thách thức thường gặp bao gồm:

Thách thức	Cách vượt qua
Thiếu chuyên môn về DevOps và tự động hóa	Ngành IT Việt Nam đang đối mặt với sự thiếu hụt nhân lực có kỹ năng chuyên sâu, đặc biệt trong các lĩnh vực mới nổi như AI, điện toán đám mây và an ninh mạng. Để khắc phục, doanh nghiệp có thể thuê chuyên gia tư vấn hoặc đầu tư vào các chương trình đào tạo nội bộ. Nhiều khóa học Agile và DevOps đang được cung cấp tại Việt Nam.
Ngại thay đổi, tâm lý “làm tay nhanh hơn”	Văn hóa ngại rủi ro và đề cao sự ổn định trong một số doanh nghiệp Việt Nam có thể cản trở việc áp dụng các phương pháp mới như DevOps, vốn khuyến khích thử nghiệm và chấp nhận thất bại. Để vượt qua, cần đưa ra số liệu năng suất cụ thể sau khi tự động hóa để chứng minh hiệu quả. Việc áp dụng Agile đã giúp giảm thời gian dự án lên tới 30%.
Chi phí đầu tư công cụ và hạ tầng ban đầu	Chi phí đầu tư ban đầu cho các công cụ và hạ tầng tự động hóa có thể là một rào cản đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Giải pháp là bắt đầu với các giải pháp mã nguồn mở miễn phí như Jenkins, Git, Nagios, hoặc các dịch vụ đám mây với mô hình trả tiền theo mức sử dụng để tối ưu chi phí.
Quản lý các phụ thuộc phức tạp trong CI/CD	Trong môi trường cloud-native, việc quản lý các phụ thuộc giữa CI, CD và trạng thái cluster có thể phức tạp. Kiểm thử tích hợp thường yêu cầu hạ tầng trực tiếp, có nghĩa là các pipeline CI có thể phụ thuộc vào việc các cluster Kubernetes ở trạng thái nhất quán. Cần có chiến lược kiểm thử rõ ràng để xác định loại kiểm thử nào chạy ở giai đoạn nào, và sử dụng môi trường tạm thời (ephemeral environments) để đảm bảo tính độc lập của các lần chạy kiểm thử.

Kết luận: Chuẩn hóa và tự động hóa – Con đường tất yếu để vươn tầm

Việc chuẩn hóa quy trình và tự động hóa chuỗi cung ứng phần mềm không chỉ là một xu hướng công nghệ mà là một điều kiện tiên quyết để các doanh nghiệp phần mềm Việt Nam có thể:

• Vươn ra thị trường toàn cầu: Sản phẩm chất lượng cao, quy trình minh bạch và khả năng phát hành nhanh chóng là những yếu tố thu hút khách hàng quốc tế và giúp doanh nghiệp Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.
• Tăng sức cạnh tranh nội địa: Nâng cao năng suất và chất lượng giúp doanh nghiệp tạo ra lợi thế cạnh tranh bền vững trên thị trường trong nước, đáp ứng tốt hơn nhu cầu của khách hàng và đối tác.
• Tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng phần mềm quốc tế: Khi các quy trình được chuẩn hóa và tự động hóa, doanh nghiệp Việt Nam có thể dễ dàng tích hợp vào các chuỗi giá trị phức tạp hơn, không chỉ dừng lại ở gia công phần mềm mà còn chuyển dịch lên các khâu có giá trị gia tăng cao hơn như phát triển sản phẩm và giải pháp.