Nhân lực trong chuỗi cung ứng phần mềm: Bài toán phát triển, giữ chân và dẫn dắt
Back To BlogsNhững kỹ sư, lập trình viên, kiểm thử viên, quản lý dự án, và kiến trúc sư phần mềm chính là khối óc và bàn tay kiến tạo nên sản phẩm, dịch vụ số. Họ là những người trực tiếp vận hành và phát triển chuỗi cung ứng mỗi ngày. Không có nguồn nhân lực chất lượng cao và bền vững, mọi chiến lược, mọi công cụ, và mọi quy trình tiên tiến nhất đều dễ rơi vào ngõ cụt, không thể phát huy hết tiềm năng và vươn tầm quốc tế. Việc phát triển, giữ chân và dẫn dắt nhân tài chính là chìa khóa để Việt Nam thực sự làm chủ chuỗi cung ứng phần mềm.
Thực trạng nhân lực CNTT tại Việt Nam: Thách thức kép về lượng và chất
Ngành công nghệ thông tin Việt Nam đang trải qua giai đoạn phát triển bùng nổ, nhưng đồng thời cũng đối mặt với những thách thức nghiêm trọng về nguồn nhân lực, đòi hỏi những giải pháp chiến lược và kịp thời.
📉 Thiếu hụt cả về lượng và chất
Thị trường IT Việt Nam đang chứng kiến sự thiếu hụt nhân lực đáng kể. Theo báo cáo của TopDev và JT1, Việt Nam dự kiến sẽ cần khoảng 700.000 chuyên gia IT vào cuối năm 2025, nhưng các cơ sở đào tạo trong nước chỉ có thể cung cấp khoảng 500.000 người, dẫn đến sự thiếu hụt khoảng 150.000 – 200.000 nhân lực mỗi năm.Sự thiếu hụt này đặc biệt nghiêm trọng trong các lĩnh vực công nghệ mới nổi và có nhu cầu cao như:
- Điện toán đám mây (Cloud Computing) và DevOps: Thị trường DevOps tại Việt Nam dự kiến đạt 2.825,43 triệu USD vào năm 2030, với tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) là 23.2%. Tuy nhiên, sự tăng trưởng này đi kèm với thách thức về thiếu hụt kỹ năng và khoảng cách nhân tài.
- Trí tuệ nhân tạo (AI) và Khoa học dữ liệu (Data Science): Thị trường AI Việt Nam dự kiến đạt 753.40 triệu USD vào năm 2024 và tăng trưởng 28.36% hàng năm đến năm 2030. Mặc dù có khoảng 60.000 sinh viên IT tốt nghiệp hàng năm, chỉ khoảng 1.000 người có chuyên môn sâu về AI, và chưa đến 300 người được coi là chuyên gia AI thực thụ.
- Blockchain và Web3: Việt Nam đang định vị mình trong nền kinh tế Web3 mới nổi, với các công ty game blockchain thành công như Sky Mavis.
- An ninh mạng (Cybersecurity): Nhu cầu về chuyên gia an ninh mạng là rất lớn, với việc Việt Nam cần hơn 100.000 chuyên gia vào năm 2025.
Bên cạnh số lượng, chất lượng đào tạo cũng là một vấn đề lớn. Mặc dù các trường đại học và cao đẳng Việt Nam đào tạo khoảng 50.000 sinh viên IT mỗi năm , nhưng chỉ khoảng
30% trong số đó có thể làm việc ngay sau khi tốt nghiệp. Phần lớn còn lại cần được đào tạo bổ sung ít nhất ba tháng để đáp ứng yêu cầu của ngành. Thực trạng này chỉ ra rằng các chương trình đào tạo hiện tại chưa theo kịp với những tiến bộ công nghệ, khiến sinh viên tốt nghiệp chưa sẵn sàng cho các yêu cầu kinh doanh đang thay đổi nhanh chóng. Chất lượng đào tạo giữa các trường và khu vực còn thiếu đồng đều, dẫn đến sự phân mảnh về năng lực.
🌍 Cạnh tranh toàn cầu hóa
Thị trường nhân lực IT Việt Nam không chỉ cạnh tranh nội bộ mà còn chịu áp lực lớn từ sự toàn cầu hóa:- "Chảy máu chất xám" (Brain Drain): Nhiều lập trình viên giỏi chọn làm freelancer cho thị trường nước ngoài (Mỹ, Úc, Singapore...) hoặc làm việc cho các công ty có vốn đầu tư nước ngoài. Chỉ số "human flight and brain drain" của Việt Nam là 4.40 vào năm 2024, mặc dù đã giảm so với 4.70 vào năm 2023, nhưng vẫn là một mối quan ngại.
- Sức hút từ các công ty FDI: Các tập đoàn công nghệ lớn như Google, Microsoft, Amazon đang tăng cường hoạt động tại châu Á, bao gồm Việt Nam, tạo ra sự cạnh tranh gay gắt về nhân tài. Các công ty FDI thường săn đón nhân sự Việt bằng mức lương cao hơn đáng kể so với thị trường nội địa, có thể gấp 1.5-2 lần. Mức lương của kỹ sư IT Việt Nam chỉ bằng khoảng 1/10 so với mức trung bình toàn cầu, nhưng chất lượng công việc của họ lại được đánh giá cao, khiến họ trở nên hấp dẫn đối với các công ty nước ngoài.
- Ưu tiên gia công phần mềm: Thị trường nội địa được coi là "quá nhỏ" so với quy mô lực lượng lao động công nghệ hiện tại, đẩy nhân tài tìm kiếm cơ hội toàn cầu, thường thông qua các dự án gia công phần mềm. Gia công phần mềm được xem là "con đường phù hợp" cho nhiều công ty Việt Nam hiện nay, do nhu cầu thiếu hụt nhân tài ở các thị trường phát triển và lợi thế chi phí cạnh tranh của Việt Nam. Điều này có thể làm chệch hướng nguồn lực và nhân tài khỏi việc phát triển sản phẩm nội địa và xây dựng một hệ sinh thái sản phẩm độc lập.
Làm sao để phát triển nhân lực bền vững?
Để xây dựng một nguồn nhân lực IT vững mạnh và bền vững, Việt Nam cần có một chiến lược toàn diện, bắt đầu từ giáo dục và kéo dài đến môi trường làm việc.
1. Đầu tư từ gốc: Giáo dục gắn liền thực tiễn
Việc thu hẹp khoảng cách giữa lý thuyết và thực hành là ưu tiên hàng đầu để tạo ra đội ngũ nhân lực sẵn sàng cho công việc.a. Doanh nghiệp cần liên kết chặt chẽ với các trường đại học: Hợp tác để phát triển chương trình đào tạo phù hợp với nhu cầu thực tế của ngành. Các chương trình hợp tác "ba bên" (cơ quan nhà nước, trường đại học, doanh nghiệp) đang được triển khai trong lĩnh vực bán dẫn và công nghệ cao, giúp sinh viên tiếp cận các công cụ phần mềm tiên tiến.
b. Mở rộng chương trình thực tập thực chiến và dự án mô phỏng chuỗi cung ứng thật: Thiếu kinh nghiệm thực tế là một rào cản lớn đối với sinh viên mới ra trường. Các công ty hàng đầu như VinAI Research, FPT Software, VNG Corporation, Axon Active, và KMS Technology đã và đang cung cấp cơ hội thực tập làm việc trên các dự án thực tế. Các chương trình đào tạo ứng dụng và thực tế, như học tập dựa trên dự án và học tập tích hợp công việc, là cần thiết để phát triển các kỹ năng mềm quan trọng như giao tiếp và khả năng thích ứng.
- Các nền tảng như EzyPlatform có thể đóng vai trò quan trọng trong việc này. Với triết lý "Ít mã - Không mã - Mã AI", EzyPlatform cho phép sinh viên và những người không chuyên về lập trình dễ dàng tạo ra các sản phẩm số như website, ứng dụng, hoặc trò chơi. Điều này cung cấp một môi trường thực hành lý tưởng, giúp sinh viên áp dụng kiến thức lý thuyết vào các dự án thực tế một cách nhanh chóng và hiệu quả, giảm bớt khoảng cách kỹ năng mà doanh nghiệp đang tìm kiếm.
c. Đào tạo chuyên sâu các kỹ năng mới nổi: Tập trung vào các lĩnh vực có nhu cầu cao như DevOps, Automation Testing, System Architecture, AI, Cloud Computing, Data Analytics, Cybersecurity.
2. Đào tạo lại (reskilling) và nâng cao (upskilling)
Trong bối cảnh công nghệ thay đổi nhanh chóng, chiến lược đào tạo nội bộ liên tục là điều bắt buộc để duy trì năng lực cạnh tranh của đội ngũ.a. Xây dựng học viện công nghệ nội bộ (tech academy): Nhiều công ty đã xây dựng các học viện này với lộ trình đào tạo rõ ràng, giúp nhân viên cập nhật kiến thức và kỹ năng mới.
b. Khuyến khích học tập suốt đời: Đầu tư vào các nền tảng học trực tuyến, hội thảo, và các chương trình cấp chứng chỉ để nhân viên luôn cập nhật với các công nghệ mới nhất. Ví dụ, 46% doanh nghiệp Việt Nam đã đầu tư vào việc nâng cao năng lực công nghệ cho toàn bộ đội ngũ của mình.
- EzyPlatform có thể hỗ trợ quá trình này bằng cách cung cấp một nền tảng để các nhà phát triển tạo và bán các plugin, ứng dụng, và chủ đề. Điều này không chỉ tạo cơ hội kiếm tiền mà còn khuyến khích việc học hỏi và phát triển kỹ năng liên tục để tạo ra các sản phẩm chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu thị trường.
3. Xây dựng văn hóa công nghệ để giữ chân người giỏi
Lương thưởng cạnh tranh là quan trọng, nhưng môi trường làm việc và cơ hội phát triển mới là yếu tố quyết định để giữ chân nhân tài.- Tạo môi trường học hỏi, thử nghiệm và có tiếng nói: Xây dựng văn hóa doanh nghiệp khuyến khích sự tin tưởng, trao quyền và giao tiếp cởi mở. Các công ty như MoMo và Tiki đã áp dụng các nhóm đa chức năng và quản lý dự án Agile, cho phép nhân viên làm việc độc lập và đo lường thành công dựa trên hiệu suất.
- Cơ hội phát triển nghề nghiệp rõ ràng: Cung cấp các chương trình cố vấn (mentorship), cơ hội "lead team", và được tiếp cận các sản phẩm quốc tế. Các nhà phát triển Việt Nam rất coi trọng việc học hỏi liên tục và phát triển sự nghiệp.
- Chính sách lương thưởng và phúc lợi cạnh tranh: Mặc dù chi phí lao động ở Việt Nam thấp hơn đáng kể so với các thị trường phát triển (thấp hơn 30-40% so với Ấn Độ/Trung Quốc, và 70-80% so với Singapore/Mỹ) , các công ty vẫn cần đưa ra mức lương cạnh tranh, đặc biệt cho các vai trò chuyên biệt. Các chính sách phúc lợi như hỗ trợ gia đình, linh hoạt giờ làm cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giữ chân nhân tài.
Doanh nghiệp cần làm gì để dẫn dắt?
Để thực sự dẫn dắt và kiến tạo một chuỗi cung ứng phần mềm vững mạnh, các doanh nghiệp cần có những hành động cụ thể và chiến lược, không chỉ dừng lại ở việc thu hút mà còn phải chủ động phát triển và giữ chân nhân tài.| Hành động | Ví dụ triển khai tại Việt Nam |
|---|---|
| Thiết lập trung tâm đào tạo nội bộ | Các công ty lớn như FPT Software với FPT UniSchool, và NashTech Academy là những ví dụ điển hình về việc đầu tư vào đào tạo nhân lực chất lượng cao cho chính mình và ngành. |
| Hợp tác đào tạo thực tập và dự án thực tế |
Các công ty như VNG, KMS Technology, Axon Active thường xuyên phối hợp với các trường đại học để cung cấp chương trình thực tập và dự án thực chiến cho sinh viên. Các sáng kiến như "ba bên" (cơ quan nhà nước, trường đại học, doanh nghiệp) trong lĩnh vực bán dẫn và công nghệ cao cũng đang được triển khai. |
| Tổ chức cộng đồng công nghệ nội bộ |
Khuyến khích các buổi Tech talk hàng tuần, tổ chức Hackathon nội bộ để thúc đẩy văn hóa chia sẻ kiến thức, thử nghiệm công nghệ mới và phát triển các giải pháp sáng tạo. Các nền tảng mã nguồn mở như EzyPlatform của Young Monkeys có thể được sử dụng như một công cụ để tổ chức các cuộc thi lập trình, hackathon nội bộ, hoặc các dự án cộng tác, giúp nhân viên thực hành kỹ năng và đóng góp vào các sản phẩm "Make in Vietnam". Young Monkeys cam kết phát triển mã nguồn mở và đặt mục tiêu đạt 100.000 plugin vào năm 2030, khuyến khích cộng đồng đóng góp ý tưởng và mã nguồn trên GitHub. |
| Gửi nhân sự đi học chuyên sâu và lấy chứng chỉ quốc tế | Đầu tư vào các gói ngân sách học tập, hỗ trợ nhân viên tham gia các khóa học chuyên sâu và lấy các chứng chỉ quốc tế về DevOps, AWS, Azure, Google Cloud, AI/ML. Điều này không chỉ nâng cao năng lực cá nhân mà còn tăng cường năng lực tổng thể của doanh nghiệp. |
| Xây dựng lộ trình phát triển nghề nghiệp rõ ràng | Các công ty như Techcombank Vietnam đã giới thiệu "Career Roadmap" để giúp nhân viên hình dung, phát triển và lập kế hoạch con đường sự nghiệp của họ trong công ty. |
Kết luận: Nhân lực chính là lợi thế cạnh tranh dài hạn
Trong chuỗi cung ứng phần mềm, nhân lực không chỉ là một yếu tố sản xuất mà là tài sản chiến lược – không thể “mua về” bằng công nghệ hay công cụ, mà phải được xây dựng, nuôi dưỡng và phát triển qua thời gian. Việt Nam có lợi thế về nguồn lao động trẻ, năng động và có khả năng tiếp thu công nghệ mới. Tuy nhiên, để biến tiềm năng này thành lợi thế cạnh tranh bền vững, cần có sự đầu tư nghiêm túc và đồng bộ vào giáo dục, đào tạo, và xây dựng môi trường làm việc hấp dẫn.Nếu không có một chiến lược phát triển và giữ chân người tài hiệu quả, mọi đầu tư vào quy trình, công cụ và hạ tầng sẽ dễ trở thành lãng phí. Việc làm chủ chuỗi cung ứng phần mềm Việt Nam đòi hỏi một đội ngũ nhân lực không chỉ giỏi về kỹ năng mà còn có tư duy đổi mới, khả năng thích ứng và cam kết gắn bó lâu dài. Đây chính là chìa khóa để Việt Nam không chỉ tham gia mà còn vươn lên dẫn dắt trong chuỗi giá trị phần mềm toàn cầu.
Ở bài tiếp theo, chúng ta sẽ đi sâu vào một trụ cột quan trọng khác: "Phát triển và giữ chân nhân lực: Chìa khóa cho sự tự chủ công nghệ" – yếu tố quyết định sự thành công của mọi chiến lược chuyển đổi.