Trong bối cảnh nền kinh tế số ngày càng phát triển, hạ tầng công nghệ đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy đổi mới, tăng năng suất và hỗ trợ khởi nghiệp. Tuy nhiên, tại Việt Nam, nhiều rào cản về mặt hạ tầng công nghệ đang cản bước các doanh nghiệp – đặc biệt là các startup – trong việc phát triển sản phẩm, dịch vụ và tối ưu vận hành. Bài viết dưới đây sẽ chỉ ra những bất cập tiêu biểu và hệ lụy thực tiễn từ cách tiếp cận chưa hiệu quả trong xây dựng và quản lý hạ tầng số.

Thiếu API công khai từ cơ quan nhà nước – Nguy cơ độc quyền và lợi ích nhóm

Các bộ ngành như Bộ Nội vụ, Bộ Tài chính, Tổng cục Thống kê… hiện chưa cung cấp API công khai để truy xuất dữ liệu hành chính (tỉnh – huyện – xã), mã ngành nghề, danh sách ngân hàng, doanh nghiệp, dân cư... Đây là những dữ liệu nền tảng cho hầu hết các hệ thống phần mềm chính phủ điện tử, thương mại điện tử và fintech.

Việc thiếu API mở khiến các doanh nghiệp công nghệ phải mua dữ liệu từ bên thứ ba hoặc tích hợp qua các đơn vị trung gian được chỉ định – dễ tạo ra lợi ích nhóm, thiếu minh bạch, làm tăng chi phí và kéo dài thời gian phát triển sản phẩm.

Viettel Post không cho phép đăng nhập đa thiết bị – Cản trở tự động hóa đơn hàng

Các nền tảng thương mại điện tử và hệ thống quản lý kho thường sử dụng API để tạo đơn hàng tự động qua các nhà vận chuyển như Viettel Post. Tuy nhiên, chính sách kỹ thuật của Viettel Post hiện chỉ cho phép một thiết bị đăng nhập tài khoản tại một thời điểm, khiến hệ thống gặp lỗi khi gọi API từ server:java.lang.IllegalStateException: get store information from viettel post failed, status: 200, body: {status=201, error=true, message=Account have logged in on another machine!}

Điều này vô hiệu hóa hoàn toàn các mô hình tự động hóa tạo đơn hàng, gây gián đoạn vận hành và giảm hiệu suất.

Zalo OA giới hạn gửi tin sau 7 ngày không tương tác – Truyền thông doanh nghiệp bị bóp nghẹt

Zalo Official Account (OA) hiện chỉ cho phép gửi tin nhắn trực tiếp nếu người dùng tương tác trong vòng 7 ngày. Sau khoảng thời gian này, doanh nghiệp bắt buộc phải sử dụng Zalo Notification Service (ZNS), vốn có quy trình phê duyệt mẫu tin, hạn chế nội dung và chi phí cao hơn.

Điều này khiến nhiều doanh nghiệp lách luật bằng cách sử dụng Zalo cá nhân để giao tiếp với khách hàng – phương thức vi phạm chính sách và tiềm ẩn rủi ro pháp lý, bảo mật.

Không có API công khai địa giới hành chính – Gia tăng lỗi dữ liệu

Hiện chưa có API chính thức từ nhà nước để truy xuất danh sách tỉnh/thành – quận/huyện – phường/xã. Phần lớn các đơn vị công nghệ phải sử dụng dữ liệu từ các nguồn như provinces.open-api.vn, vốn không phải là sản phẩm của cơ quan chính phủ, dẫn đến nguy cơ không đồng bộ dữ liệu, sai lệch và ảnh hưởng tới các hệ thống vận đơn, định vị và quản trị người dùng.

Không có API công khai danh sách ngân hàng – Cản trở tích hợp thanh toán

Hiện tại, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam chưa cung cấp API chính thức để truy xuất danh sách ngân hàng đang hoạt động. Điều này gây khó khăn cho các ví điện tử, ứng dụng thanh toán và hệ thống CRM/ERP trong việc cập nhật mã ngân hàng, tên đầy đủ, mã swift…

Các đơn vị buộc phải sử dụng dịch vụ API từ VietQR, Casso hoặc tự nhập liệu thủ công – không bảo đảm tính cập nhật và chuẩn hóa.

Thiếu hạ tầng tính toán AI nội địa – Startup phụ thuộc hoàn toàn vào dịch vụ quốc tế

Các startup AI ở Việt Nam hiện gần như không có lựa chọn nội địa khi cần thuê GPU để huấn luyện mô hình. Việc phải thuê từ AWS, Google Cloud hay Azure vừa tốn kém, vừa không đảm bảo tính bảo mật dữ liệu, đặc biệt với các ứng dụng xử lý dữ liệu nhạy cảm như y tế, tài chính.

Thiếu tiêu chuẩn API cho Open Banking – Gây rủi ro và khó tích hợp

Mặc dù các ngân hàng lớn như Vietcombank, TPBank, Techcombank đã triển khai Open Banking, nhưng Việt Nam hiện vẫn chưa có bộ tiêu chuẩn API thống nhất. Điều này khiến mỗi ngân hàng “một kiểu” trong cách mở kết nối, gây khó khăn cho các công ty fintech khi tích hợp đa ngân hàng và làm gia tăng rủi ro bảo mật.

Thiếu cơ chế thử nghiệm Sandbox – Startup không có "phòng lab pháp lý"

Sandbox là công cụ hiệu quả giúp các startup công nghệ thử nghiệm sản phẩm trong môi trường có kiểm soát và được pháp luật cho phép. Tuy nhiên, đến nay, Việt Nam vẫn chưa triển khai chính thức mô hình sandbox, khiến nhiều sản phẩm tiềm năng phải trì hoãn hoặc phát triển “chui”.

Dữ liệu quốc gia phân mảnh – Thiếu chia sẻ, giảm hiệu quả số hóa

Mặc dù Việt Nam đã xây dựng nhiều hệ thống dữ liệu lớn (dân cư, giáo dục, doanh nghiệp…), nhưng các kho dữ liệu này vẫn chưa được tích hợp và chia sẻ qua API chuẩn hóa. Việc này khiến quá trình phân tích dữ liệu, kết nối hệ thống và triển khai dịch vụ số bị đứt đoạn.

Hạ tầng viễn thông và điện lực chưa đồng bộ – Gây gián đoạn dịch vụ số

Tại nhiều địa phương, mạng di động (4G/5G) và hệ thống điện vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu của các hệ thống Smart City, cloud, IoT. Việc thiếu ổn định về nguồn điện, đường truyền yếu, hay gián đoạn mạng đang là trở ngại lớn cho phát triển đô thị thông minh và dịch vụ số 24/7.

Kết luận & Kiến nghị

Tổng quan:

Việt Nam có tiềm năng lớn để phát triển công nghệ và kinh tế số. Tuy nhiên, để bứt phá thực sự, cần xử lý nghiêm túc các điểm nghẽn hạ tầng dưới đây:

Vấn đề	Đề xuất giải pháp
Thiếu API công khai	Cung cấp dữ liệu mở từ các bộ ngành qua cổng API chính thức
Hạn chế kỹ thuật từ Viettel Post, Zalo OA	Mở chính sách kỹ thuật linh hoạt hơn, hỗ trợ đa thiết bị, API lâu dài
Thiếu hạ tầng AI	Đầu tư trung tâm GPU cloud nội địa, trợ giá cho startup
Chưa có sandbox pháp lý	Ban hành khung sandbox thử nghiệm cho fintech, AI, blockchain
Thiếu tiêu chuẩn Open Banking	Xây dựng chuẩn API do Ngân hàng Nhà nước chủ trì
Hạ tầng viễn thông – điện lực yếu	Đầu tư đồng bộ mạng lưới 5G, điện ổn định cho Smart City

Việc xây dựng một hệ sinh thái công nghệ lành mạnh không chỉ nằm ở nỗ lực của doanh nghiệp, mà còn cần sự vào cuộc chủ động, cởi mở và chuẩn hóa từ cơ quan nhà nước. Một Việt Nam số mạnh mẽ đòi hỏi hạ tầng công nghệ phải đủ mở – mạnh – minh bạch.