Kinh tế chia sẻ không còn là một xu hướng mới mẻ mà đã trở thành một phần không thể thiếu của nền kinh tế số toàn cầu, mang lại hiệu quả tối ưu hóa tài nguyên và tạo ra giá trị mới. Với những bước tiến vượt bậc trong xây dựng hạ tầng số như đã phân tích, cùng với các lợi thế nội tại, câu hỏi đặt ra là liệu Việt Nam có thể vươn lên dẫn đầu khu vực Đông Nam Á về kinh tế chia sẻ? Để trả lời câu hỏi này, cần một phân tích sâu sắc về lợi thế so sánh của Việt Nam, vai trò của nhà nước và khu vực tư nhân, cũng như so sánh với các đối thủ tiềm năng trong khu vực.

Lợi Thế So Sánh Của Việt Nam: Dân Số Vàng và Tốc Độ Đô Thị Hóa Cao

Việt Nam sở hữu những yếu tố nhân khẩu học và xã hội quan trọng, tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển của kinh tế chia sẻ:

• Dân số trẻ và am hiểu công nghệ: Với hơn 60% dân số dưới 35 tuổi và tỷ lệ tiếp cận internet cao (khoảng 78% dân số sử dụng internet vào năm 2023 theo báo cáo của We Are Social và Meltwater), Việt Nam có một lực lượng lao động trẻ, năng động và nhanh nhạy trong việc tiếp nhận các mô hình kinh doanh mới, đặc biệt là các ứng dụng công nghệ số. Thế hệ Z và Millennials, những người lớn lên cùng smartphone và mạng xã hội, là động lực chính của nhu cầu và nguồn cung trong kinh tế chia sẻ.
• Tốc độ đô thị hóa nhanh chóng: Việt Nam đang trải qua quá trình đô thị hóa mạnh mẽ. Tỷ lệ dân số thành thị đạt khoảng 40% vào năm 2023 và dự kiến tiếp tục tăng nhanh trong những năm tới (Theo Tổng cục Thống kê, 2023). Các đô thị lớn như Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh là trung tâm của các hoạt động kinh tế, với mật độ dân số cao, nhu cầu di chuyển, lưu trú, và tiêu dùng hàng ngày tăng vọt. Đây là mảnh đất màu mỡ cho các dịch vụ chia sẻ như gọi xe (Grab, Gojek), giao đồ ăn (ShopeeFood, Baemin), và chia sẻ không gian (Airbnb). Mật độ dân số cao ở đô thị cũng giảm chi phí vận hành cho các nền tảng, tăng tính hiệu quả của việc kết nối cung – cầu.
• Chi phí lao động cạnh tranh: Mức lương bình quân của lao động tại Việt Nam, dù đang tăng, vẫn còn tương đối cạnh tranh so với nhiều nước trong khu vực. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho các dịch vụ kinh tế chia sẻ phụ thuộc vào số lượng lớn người cung cấp dịch vụ (tài xế, shipper, người làm dịch vụ tự do), giúp giữ mức giá cạnh tranh cho người tiêu dùng.

So Sánh Với Các Quốc Gia Đông Nam Á Tiềm Năng

Để đánh giá vị thế dẫn đầu, cần đặt Việt Nam trong bối cảnh khu vực với các nền kinh tế lớn và năng động khác:

• Indonesia: Là nền kinh tế lớn nhất Đông Nam Á với dân số đông đảo (hơn 270 triệu người) và nhiều thành phố lớn. Indonesia có Gojek, một "super app" bản địa thành công rực rỡ, tích hợp đa dạng dịch vụ từ gọi xe đến thanh toán và giao hàng. Tuy nhiên, thách thức của Indonesia là địa lý phân mảnh (hơn 17.000 hòn đảo) và sự chênh lệch phát triển giữa các vùng miền, khiến việc mở rộng dịch vụ hạ tầng số và kinh tế chia sẻ đồng bộ gặp nhiều khó khăn hơn.
• Thái Lan: Nền kinh tế du lịch phát triển mạnh mẽ tạo tiền đề cho các dịch vụ chia sẻ như Airbnb. Thái Lan cũng có sự thâm nhập của các ứng dụng gọi xe và giao đồ ăn quốc tế. Tuy nhiên, dân số già hóa nhanh hơn so với Việt Nam và sự tập trung kinh tế quá lớn vào Bangkok có thể hạn chế tiềm năng mở rộng ra các tỉnh thành khác.
• Malaysia: Hạ tầng công nghệ tương đối phát triển và GDP đầu người cao hơn. Tuy nhiên, quy mô dân số nhỏ hơn và tốc độ tăng trưởng kinh tế, đô thị hóa chậm hơn so với Việt Nam và Indonesia, có thể khiến Malaysia gặp khó khăn trong việc tạo ra một thị trường đủ lớn cho kinh tế chia sẻ phát triển bùng nổ.

Lợi thế cạnh tranh của Việt Nam: Trong khi Indonesia có quy mô lớn và Gojek là ví dụ điển hình về "super app", Việt Nam lại nổi bật với tốc độ tăng trưởng người dùng số cao, tỷ lệ dân số trẻ vượt trội và sự đồng nhất trong phát triển hạ tầng số quốc gia (nhờ vai trò chỉ đạo của Nhà nước). Việt Nam có thể học hỏi từ kinh nghiệm của Gojek để phát triển các "super app" bản địa mạnh mẽ hơn, tận dụng lợi thế dân số trẻ và đô thị hóa để mở rộng nhanh chóng ra các tỉnh, thành.

Vai Trò Của Nhà Nước và Khu Vực Tư Nhân: Sự Cộng Hưởng Để Dẫn Đầu

Sự thành công của kinh tế chia sẻ không thể thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa chính phủ và khu vực tư nhân.

Vai trò của Nhà nước:

• Hoàn thiện khung pháp lý: Chính phủ Việt Nam đã thể hiện sự chủ động trong việc xây dựng hành lang pháp lý cho kinh tế chia sẻ. Các nghị định về quản lý hoạt động vận tải theo hợp đồng điện tử (như Nghị định 10/2020/NĐ-CP thay thế Nghị định 86), quy định về thanh toán không dùng tiền mặt, và đặc biệt là việc triển khai VNeID, cho thấy nỗ lực của nhà nước trong việc tạo môi trường minh bạch, an toàn và khuyến khích đổi mới. Việc này đặc biệt quan trọng để giải quyết các vấn đề về thuế, bảo hiểm, và trách nhiệm pháp lý.
• Đầu tư hạ tầng số trọng điểm: Việc phát triển cáp quang, mạng 5G, và đặc biệt là hệ thống định danh điện tử VNeID như đã phân tích ở các bài trước, cung cấp "đường cao tốc" kỹ thuật số vững chắc. Đến cuối năm 2023, tỷ lệ hộ gia đình có internet cáp quang đã đạt khoảng 85% (Theo Bộ Thông tin và Truyền thông), cho thấy sự phủ sóng mạnh mẽ.
• Chính sách khuyến khích đổi mới và cạnh tranh lành mạnh: Nhà nước cần tiếp tục có những chính sách hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo, thúc đẩy cạnh tranh công bằng giữa các nền tảng trong và ngoài nước, đồng thời bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng và người lao động trong kinh tế chia sẻ.

Vai trò của Khu vực Tư nhân:

• Đổi mới công nghệ và mở rộng dịch vụ: Các doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là các công ty công nghệ, là động lực chính tạo ra các nền tảng và dịch vụ kinh tế chia sẻ mới. Sự cạnh tranh và đổi mới liên tục giữa các ứng dụng như Grab, Be, Gojek, ShopeeFood, và tiềm năng phát triển các mô hình mới trong du lịch (Airbnb), tài chính (P2P lending), và giáo dục là yếu tố then chốt.
• Tích hợp hạ tầng số quốc gia: Các nền tảng cần chủ động tích hợp VNeID vào quy trình xác thực người dùng, đẩy mạnh thanh toán điện tử, và xây dựng hệ thống đánh giá P2P hiệu quả để nâng cao trải nghiệm và niềm tin.
• Đầu tư vào nguồn nhân lực: Phát triển đội ngũ kỹ sư, chuyên gia dữ liệu, và quản lý sản phẩm chất lượng cao để duy trì năng lực cạnh tranh và đổi mới.

Kết Luận: Khát Vọng Dẫn Đầu và Lộ Trình Phía Trước

Với lợi thế dân số trẻ, tốc độ đô thị hóa nhanh, sự thâm nhập internet cao, cùng với nỗ lực không ngừng của Nhà nước trong việc hoàn thiện chính sách và đầu tư hạ tầng số, Việt Nam sở hữu tiềm năng rất lớn để vươn lên dẫn đầu Đông Nam Á về kinh tế chia sẻ. So với các nước láng giềng, Việt Nam có sự cân bằng giữa quy mô thị trường tiềm năng, sự năng động của người dân, và năng lực điều hành của chính phủ.

Tuy nhiên, để biến tiềm năng thành hiện thực, Việt Nam cần tiếp tục giải quyết các thách thức: nâng cao năng lực cạnh tranh công nghệ của doanh nghiệp nội địa, đảm bảo an toàn thông tin và quyền riêng tư dữ liệu, và xây dựng một hệ sinh thái pháp lý linh hoạt, đủ sức thích ứng với tốc độ đổi mới chóng mặt của công nghệ. Nếu thực hiện tốt những điều này, "đường cao tốc" hạ tầng số sẽ không chỉ phục vụ kinh tế chia sẻ mà còn là bệ phóng cho Việt Nam trở thành một cường quốc kinh tế số trong khu vực.