Kinh tế chia sẻ trong thương mại và logistics tại Việt Nam
Back To BlogsMô hình kinh tế chia sẻ và sự mở rộng vào chuỗi cung ứng
Kinh tế chia sẻ (KTCS) là hình thức các bên cùng khai thác tài sản, hạ tầng hoặc dịch vụ thông qua nền tảng số mà không cần sở hữu trực tiếp. Trong thương mại và logistics, mô hình này giúp doanh nghiệp tối ưu chi phí, tận dụng năng lực dư thừa và tạo kết nối linh hoạt giữa bên cung – cầu trên cùng một hạ tầng kỹ thuật số.
Nếu thương mại số mở ra thị trường mới cho hàng hóa và dịch vụ, thì logistics đóng vai trò đảm bảo dòng hàng luân chuyển thông suốt. Khi hai lĩnh vực này kết hợp dưới tư duy “chia sẻ nguồn lực”, chúng tạo nên một hệ sinh thái kinh tế liên kết chặt chẽ – nơi kho bãi, vận chuyển và giao dịch thương mại cùng vận hành trên cùng nền tảng dữ liệu.
Khi thương mại và logistics không còn tách rời
Trong nền kinh tế hiện đại, thương mại (mua bán, giao dịch) và logistics (vận chuyển, kho bãi, phân phối) đang trở thành hai bánh răng của cùng một hệ thống.
Nếu thương mại tạo ra đơn hàng và dòng tiền, thì logistics là điểm chạm vật lý của trải nghiệm khách hàng.
Khi cả hai cùng vận hành trên mô hình kinh tế chia sẻ (sharing economy) - nơi doanh nghiệp và cá nhân cùng chia sẻ hạ tầng, phương tiện, kho bãi và dữ liệu qua nền tảng số - hiệu quả toàn chuỗi được nhân đôi: chi phí giảm, tốc độ giao hàng tăng, và năng lực cạnh tranh được mở rộng.
Thương mại chia sẻ: “bán hàng không cần sở hữu”
Trong lĩnh vực thương mại, kinh tế chia sẻ được thể hiện rõ nhất qua sự phi tài sản hóa (asset-light) của mô hình kinh doanh.
Doanh nghiệp không cần sở hữu kho hàng, cửa hàng hay đội vận chuyển riêng, mà có thể:
- Bán hàng qua nền tảng chia sẻ như Shopee, Lazada, Tiki;
- Thuê kho linh hoạt hoặc chia sẻ diện tích tồn trữ qua dịch vụ như BoxGo hoặc IStorage;
- Sử dụng hạ tầng logistics của đối tác để mở rộng vùng phục vụ mà không cần đầu tư mới.
Ví dụ, Lazada và Shopee đã triển khai mạng lưới điểm giao nhận chia sẻ (Pick-up & Drop-off Point) tại cửa hàng tiện lợi, nhà thuốc, quán cà phê - nơi người bán gửi hàng, người mua nhận hàng, tất cả qua cùng một nền tảng.
Nhờ đó, các shop nhỏ vẫn tiếp cận được mạng lưới logistics quốc gia, trong khi người tiêu dùng được hưởng dịch vụ nhanh và rẻ hơn. Theo Lazada Việt Nam (2024), mô hình này giúp rút ngắn 20–25% thời gian giao hàng ở khu vực đô thị và tăng 40% tỷ lệ giao thành công tại vùng ven.
Logistics chia sẻ: từ cảng biển đến kho đô thị
Về phía logistics, kinh tế chia sẻ giúp tối ưu vận tải, kho bãi và container, không chỉ ở quy mô quốc tế mà còn trong chuỗi nội địa.Cảng Hải Phòng – Mắt xích đầu tiên của chuỗi
Gemadept – một trong những doanh nghiệp logistics lớn nhất Việt Nam – hiện vận hành hơn 450.000 m² kho và trung tâm phân phối trên cả nước, cùng cụm cảng Nam Đình Vũ có công suất hơn 2 triệu TEU/năm.
Tại đây, doanh nghiệp có thể chia sẻ container, kho trung chuyển và bãi hạ tầng thay vì đầu tư riêng. Mô hình này giúp giảm 15–20% chi phí vận tải, tăng hiệu quả xuất nhập khẩu khu vực phía Bắc.
Cửa khẩu Đồng Đăng – Giao thương biên giới “chia sẻ”
Tại Lạng Sơn, các doanh nghiệp nhỏ và tiểu thương biên giới đang sử dụng kho gom, bãi trung chuyển và dịch vụ logistics chung để làm thủ tục hải quan, lưu kho và chuyển hàng nội địa.
Các nền tảng logistics xuyên biên giới kết nối trực tiếp với thương nhân qua hệ thống điện tử, giúp hoạt động thương mại biên mậu trở nên minh bạch, nhanh chóng và có thể truy vết.
Logistics ở đây không chỉ là dịch vụ phụ trợ, mà là “cầu nối” giúp thương mại quốc tế vận hành trơn tru.
Vạn Lý Bảo Tiêu – Logistics nội địa chia sẻ và bảo đảm
Một ví dụ tiêu biểu của logistics chia sẻ trong nội địa Việt Nam là Vạn Lý Bảo Tiêu – nền tảng cung cấp dịch vụ vận tải, kho bãi và bảo hiểm hàng hóa trực tuyến.Vạn Lý Bảo Tiêu áp dụng mô hình “bảo tiêu – vận tải – kết nối thương nhân”, nơi:
- Các cá nhân, doanh nghiệp có thể chia sẻ năng lực vận tải dư thừa, ghép đơn cùng tuyến, giảm tải rỗng.
- Toàn bộ quy trình vận chuyển được số hóa, theo dõi hành trình và bảo hiểm hàng hóa tự động.
- Các đối tác nhỏ (chủ xe, nhà kho, đại lý) tham gia vào mạng lưới chung, vừa là người dùng, vừa là nhà cung cấp dịch vụ.
Mô hình này được xem là bước tiến trong “democratizing logistics” – dân chủ hóa vận tải, giúp mọi doanh nghiệp đều có thể tham gia và hưởng lợi từ hạ tầng logistics mở.
Từ cảng biển đến kho đô thị
Từ Gemadept ở Hải Phòng, Vạn Lý Bảo Tiêu trong vận tải nội địa, đến các kho chia sẻ đô thị như BoxGo, có thể thấy logistics chia sẻ đang phát triển trên ba tầng kết nối chính:| Tầng | Mô tả | Ví dụ |
|---|---|---|
| 1. Hạ tầng lớn | Cảng, container, kho trung tâm dùng chung | Gemadept – Nam Đình Vũ |
| 2. Chuỗi phân phối vùng | Kho gom, kho vệ tinh, trung chuyển biên giới | Đồng Đăng – Lạng Sơn |
| 3. Nền tảng số nội địa | Chia sẻ xe tải, kho, bảo hiểm | Vạn Lý Bảo Tiêu, BoxGo |
Điểm giao nhau giữa thương mại và logistics
Ranh giới giữa hai lĩnh vực ngày càng mờ. Điểm “giao thoa” chính là nơi dữ liệu và hạ tầng gặp nhau - kho trung chuyển, hệ thống phân loại, vận tải chặng cuối.
| Nút giao | Vai trò trong chuỗi | Ví dụ thực tế |
|---|---|---|
| Kho trung chuyển / vệ tinh | Rút ngắn khoảng cách đến khách hàng | Lazada vận hành hệ thống SORT, DO, HUB |
| Kho ngoại quan | Lưu hàng nhập trước khi thông quan | Kho ngoại quan Gemadept (13.000 m²) tại Bình Dương |
| Điều phối – phân loại đơn | Ghép tuyến, giảm tải rỗng | Lazada phân loại tự động 99% đơn hàng |
| Last-mile delivery | Giao tận tay khách hàng | LEX – hệ thống giao nhanh của Lazada |
| Nền tảng dữ liệu kết nối | Gắn thương mại – logistics bằng API | TikiNOW Smart Logistics mở API cho nhà bán hàng |
Lợi ích và thách thức
Lợi ích
- Giảm 15–30% chi phí logistics: Khi nhiều doanh nghiệp cùng sử dụng chung hạ tầng (kho, bãi, xe container), chi phí cố định được phân bổ hợp lý hơn. Các mô hình như kho thuê theo nhu cầu (BoxGo) hoặc ghép chuyến vận tải (Vạn Lý Bảo Tiêu) giúp tránh tình trạng xe chạy rỗng, container bỏ không — tiết kiệm nhiên liệu và nhân lực.
- Tăng tốc độ giao hàng, nâng cao trải nghiệm người dùng: Nhờ chia sẻ kho trung chuyển và điểm giao nhận, hàng hóa được rút ngắn quãng đường vận chuyển. Lazada và Shopee Express hiện có thể giao trong 24–48h tại hầu hết các tỉnh thành nhờ mạng lưới kho chia sẻ phủ rộng, giúp khách hàng tin tưởng và tăng tỉ lệ mua lặp lại.
- Giảm phát thải và lãng phí tài nguyên: Tận dụng chung hạ tầng giúp giảm số chuyến xe, giảm tải CO₂, đồng thời giảm nhu cầu xây mới kho, bãi. Đây là hướng đi phù hợp với mục tiêu phát triển logistics xanh mà Bộ Công Thương đặt ra trong Chiến lược quốc gia đến năm 2030.
Thách thức
- Thiếu khung pháp lý rõ ràng: Mô hình logistics chia sẻ chưa có hành lang pháp lý riêng. Việc xác định trách nhiệm khi hàng hóa hư hỏng, thất lạc hoặc chậm trễ giữa nhiều bên tham gia (chủ kho, chủ xe, sàn trung gian) vẫn còn mơ hồ, khiến doanh nghiệp ngại hợp tác.
- Dữ liệu giữa các bên chưa liên thông: Các nền tảng hiện hoạt động tách biệt, mỗi đơn vị có hệ thống quản lý riêng. Thiếu kết nối dữ liệu thời gian thực (API chung) làm giảm hiệu quả phối hợp và gây lãng phí nguồn lực trong khâu điều phối vận chuyển.
- Tư duy “sở hữu riêng” còn mạnh: Nhiều doanh nghiệp vẫn muốn “tự làm để kiểm soát” thay vì “chia sẻ để tối ưu”. Việc thay đổi nhận thức cần thời gian và minh chứng rõ ràng về hiệu quả thực tế - như mô hình Vạn Lý Bảo Tiêu hay Gemadept 3PL chia sẻ, nơi hợp tác mang lại lợi nhuận bền vững hơn sở hữu.
Kết luận
Khi thương mại và logistics cùng vận hành trên nền tảng chia sẻ, chuỗi giá trị mới được hình thành – nơi mọi doanh nghiệp vừa là người dùng, vừa là nhà cung cấp dịch vụ.
Từ cảng Hải Phòng đến cửa khẩu Đồng Đăng, từ kho đô thị đến nền tảng Vạn Lý Bảo Tiêu, Việt Nam đang chứng kiến sự hội tụ giữa thương mại số và logistics chia sẻ, mở đường cho một hệ sinh thái kinh tế kết nối, hiệu quả và bền vững.