Kinh tế chia sẻ trong thương mại và logistics tại Việt Nam
Back To BlogsTổng quan mô hình kinh tế chia sẻ trong logistics
Kinh tế chia sẻ (KTCS) hiểu đơn giản là việc chia sẻ tài sản hoặc dịch vụ giữa nhiều bên thông qua một nền tảng số, thay vì mỗi bên phải sở hữu riêng. Theo định nghĩa, các chủ thể có thể cùng sử dụng một tài sản hay nguồn lực mà không cần chuyển giao quyền sở hữu, thông qua kết nối trực tuyến, nhằm tạo ra giá trị cho ít nhất hai bên tham gia. Trong lĩnh vực logistics, mô hình này tận dụng năng lực dư thừa (như phương tiện vận tải trống, không gian kho chưa sử dụng) để giải quyết bài toán chi phí và nâng cao hiệu quả vận hành chuỗi cung ứng. Điều này cũng góp phần giảm lãng phí tài nguyên và bảo vệ môi trường nhờ tối ưu sử dụng các nguồn lực xã hội.
Thực tế áp dụng tại Việt Nam
Tại Việt Nam, KTCS đã dần quen thuộc qua các dịch vụ vận tải và du lịch chia sẻ. Đối với lĩnh vực thương mại và logistics, vài năm gần đây mô hình này bắt đầu được thử nghiệm và ứng dụng mạnh mẽ. Minh chứng là chỉ tính riêng trong vận tải hàng hóa, hàng chục doanh nghiệp khởi nghiệp đã ra đời với dịch vụ dựa trên kinh tế chia sẻ. Chính phủ và các cơ quan quản lý cũng khuyến khích xu hướng này – điển hình năm 2019, Bộ Công Thương đã đưa chuyên đề “KTCS trong logistics” ra thảo luận tại Diễn đàn Logistics Việt Nam. Động lực thúc đẩy rất rõ ràng: chi phí logistics tại Việt Nam còn cao (chiếm khoảng 20% GDP, trong khi ở các nước phát triển chỉ 8-10%). Do đó, việc tối ưu hóa logistics thông qua mô hình chia sẻ được xem là hướng đi tiềm năng để giảm chi phí và nâng cao năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp.
Những ví dụ tiêu biểu tại Việt Nam
Một số doanh nghiệp và nền tảng số đã và đang tiên phong áp dụng mô hình chia sẻ vào thương mại và logistics ở Việt Nam:
- Logivan, EcoTruck – Hai startup này cung cấp nền tảng kết nối chủ hàng với chủ xe tải. Thay vì xe chạy rỗng chiều về, hệ thống sẽ ghép các đơn hàng để tận dụng tối đa tải trọng trên đường hồi, giảm chi phí vận chuyển và khí thải. Logivan và EcoTruck được xem là những đơn vị tiên phong xây dựng môi trường vận tải hàng hóa hiện đại, tiết kiệm và an toàn theo mô hình KTCS. Hiện EcoTruck đã thu hút hàng trăm đối tác vận tải (khoảng 9.000 xe tải, container) và phục vụ hàng trăm khách hàng doanh nghiệp, cho thấy sức hút của mô hình này.
- Lazada và mạng lưới kho linh hoạt – Trong thương mại điện tử, hãng Lazada đã tận dụng mô hình chia sẻ kho bãi đô thị. Thay vì tự mở thêm kho, Lazada hợp tác với chuỗi cửa hàng tiện lợi Circle K (mở 24/7), quán cà phê, tiệm ăn và nhà thuốc (qua nền tảng PostCo) làm điểm gửi hàng và giao nhận. Cách làm này tạo nên một mạng lưới phân phối chặng cuối linh hoạt, khoảng cách giao hàng được rút ngắn đáng kể. Kết quả là bên bán, bên mua và đơn vị giao hàng đều hưởng lợi nhờ thời gian giao nhanh hơn và chi phí tối ưu hơn. Đây là ví dụ sáng tạo về chia sẻ không gian trong logistics đô thị.
- Vạn Lý Bảo Tiêu – Đây là doanh nghiệp logistics chuyên vận chuyển hàng xuyên biên giới Trung Quốc – Việt Nam, áp dụng mô hình chia sẻ bằng cách xây dựng hệ sinh thái đối tác đa dạng. Thay vì tự đảm nhiệm mọi khâu, Vạn Lý Bảo Tiêu kết nối nhiều bên: từ công ty vận tải, cơ quan hải quan đến đối tác công nghệ thông tin, nhà sản xuất và kho bãi. Nền tảng số của họ cho phép theo dõi hành trình đơn hàng và minh bạch giá cước, giúp gắn kết các bên một cách trơn tru. Nhờ chia sẻ nguồn lực với đối tác và gộp chung các lô hàng của nhiều khách, Vạn Lý Bảo Tiêu có thể tối ưu chi phí vận chuyển mà vẫn đảm bảo thời gian giao hàng. Đây là minh chứng cụ thể cho thấy mô hình KTCS có thể ứng dụng trong logistics thương mại xuyên biên giới, hỗ trợ cả doanh nghiệp lớn lẫn người kinh doanh nhỏ lẻ nhập hàng thuận lợi.
Vai trò của nền tảng số trong mô hình chia sẻ
Nền tảng công nghệ đóng vai trò then chốt trong việc vận hành và mở rộng mô hình kinh tế chia sẻ, giúp các hoạt động kết nối, trao đổi và tối ưu nguồn lực diễn ra nhanh chóng, minh bạch và tin cậy.
- Kết nối tức thì: Công nghệ số cho phép người có nhu cầu và người có khả năng cung ứng dịch vụ gặp nhau gần như ngay lập tức thông qua nền tảng trực tuyến.
- Ghép đơn thông minh: Hệ thống dữ liệu lớn (Big Data) và thuật toán thông minh giúp ghép nối đơn hàng với phương tiện vận tải phù hợp chỉ trong vài giây, tối ưu hóa quãng đường và thời gian giao hàng.
- Tối ưu công suất vận tải: Nền tảng có thể tự động đề xuất cách kết hợp các chuyến xe trống chiều về để chở thêm hàng — giảm chi phí, tiết kiệm nhiên liệu và hạn chế xe chạy rỗng.
- Minh bạch và quản lý dễ dàng: Tất cả chi phí, lộ trình và thông tin dịch vụ được công khai trên hệ thống, giúp các bên tham gia nắm rõ và quản lý thuận tiện.
- Theo dõi thời gian thực: Doanh nghiệp có thể tạo đơn vận chuyển trực tuyến, theo dõi hành trình và trạng thái giao hàng real-time thông qua ứng dụng.
- Xây dựng niềm tin: Các tính năng đánh giá, xếp hạng và phản hồi trên nền tảng giúp hình thành môi trường giao dịch tin cậy, nơi bên cung cấp dịch vụ giữ uy tín để tiếp tục được khách hàng lựa chọn.
Lợi ích nổi bật của kinh tế chia sẻ
Mô hình kinh tế chia sẻ trong thương mại và logistics mang lại nhiều lợi ích thiết thực:
- Giảm chi phí và tối ưu công suất: Bằng cách tận dụng xe chiều về rỗng hoặc không gian kho dư thừa, KTCS giúp cắt giảm đáng kể chi phí logistics. Mỗi chuyến xe được lấp đầy hàng hóa cả lượt đi và về sẽ tăng hiệu suất vận tải và giảm số xe chạy rỗng, nhờ đó chi phí vận tải giảm, hiệu quả lao động tăng, hạn chế được ùn tắc giao thông và rủi ro tai nạn.
- Tối ưu hóa nguồn lực, giảm lãng phí: KTCS cho phép chia sẻ và tái sử dụng các tài sản nhàn rỗi, như xe cộ, kho bãi, nhân lực… Nhờ vậy tài sản được khai thác tối đa thay vì để không, giảm sự lãng phí trong xã hội. Việc sử dụng hiệu quả nguồn lực hiện có cũng góp phần phát triển bền vững và giảm tác động tiêu cực đến môi trường (ví dụ giảm khí thải từ xe vận tải dư thừa).
- Cải thiện dịch vụ và trải nghiệm khách hàng: Mô hình chia sẻ thường đem lại dịch vụ linh hoạt và nhanh chóng hơn. Như ví dụ mạng lưới kho linh hoạt của Lazada, khách hàng có thể nhận hàng gần nhà hơn và nhanh hơn, trong khi nhà bán lẻ giao hàng thuận tiện suốt ngày đêm. Sự hợp tác đa bên giúp mọi người tham gia đều có lợi, nâng cao trải nghiệm mua bán và giao nhận.
- Cơ hội thu nhập và kinh doanh mới: KTCS mở ra cơ hội cho nhiều cá nhân, doanh nghiệp nhỏ tham gia thị trường mà không cần đầu tư lớn ban đầu. Các cá nhân có thể làm đối tác vận tải hoặc cho thuê tài sản nhàn rỗi để kiếm thu nhập tăng thêm bên cạnh công việc chính. Đồng thời, mô hình này thúc đẩy khởi nghiệp sáng tạo khi tận dụng công nghệ để giải quyết các nhu cầu thị trường chưa được đáp ứng bởi mô hình truyền thống.
Thách thức đối với mô hình chia sẻ
Bên cạnh lợi ích, kinh tế chia sẻ trong thương mại và logistics cũng đối mặt với một số thách thức đáng chú ý:
- Khung pháp lý chưa hoàn thiện: Các quy định hiện hành nhiều khi chưa theo kịp mô hình kinh doanh mới. Vấn đề thuế, giấy phép kinh doanh, thanh toán xuyên biên giới, bảo hiểm, an toàn lao động cho mô hình chia sẻ còn nhiều vướng mắc. Chẳng hạn, chính sách thuế cho dịch vụ như Grab/Uber từng tranh cãi kéo dài; hay cuộc xung đột giữa taxi truyền thống và taxi công nghệ cho thấy thách thức trong việc đảm bảo cạnh tranh công bằng giữa mô hình cũ và mới. Hành lang pháp lý cần được điều chỉnh linh hoạt để vừa khuyến khích đổi mới, vừa bảo vệ lợi ích các bên.
- Hạn chế về nguồn lực và công nghệ: Đa số doanh nghiệp logistics Việt Nam hiện nay là nhỏ và vừa, còn hạn chế về vốn, trình độ công nghệ và nhân lực. Việc đầu tư xây dựng nền tảng số và quản trị mô hình chia sẻ đòi hỏi năng lực kỹ thuật cao, không phải đơn vị nào cũng đáp ứng được. Nếu không bắt kịp chuyển đổi số, các doanh nghiệp truyền thống có nguy cơ bị bỏ lại phía sau khi mô hình KTCS ngày càng phổ biến.
- Đảm bảo chất lượng dịch vụ và niềm tin: Mô hình chia sẻ liên quan đến nhiều đối tác độc lập cùng tham gia cung cấp dịch vụ, nên rất cần có cơ chế quản lý chất lượng đồng bộ. Việc giám sát tiêu chuẩn dịch vụ, giải quyết khiếu nại, đảm bảo an toàn hàng hóa và thông tin khách hàng là thách thức không nhỏ. Các nền tảng phải xây dựng được hệ thống đánh giá minh bạch và cơ chế bảo hiểm, bảo đảm quyền lợi cho người dùng để tạo niềm tin lâu dài.